Η επίδραση της εποχής, της κοινωνίας και γενικότερα του περιβάλλοντος στον άνθρωπο

Ο άνθρωπος, είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα, επηρεάζεται από την εποχή που ζει, την κοινωνία που ζει και αλληλεπιδρά, αλλά και το περιβάλλον του γενικότερα. Όπως λέει και μια αγγλική φράση, «No man is an island»[1] (κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί – δηλαδή δεν είναι απολύτως μόνος του αλλά αλληλεπιδρά με τους άλλους ανθρώπους αλλά και το περιβάλλον στο οποίο ζει). Αυτά μπορεί να έχουν να κάνουν με τον τρόπο ενδυμασίας του, την τεχνολογία που χρησιμοποιεί πρακτικά, τη διατροφή του, την ψυχαγωγία του, τις πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις του κλπ. Αυτά ισχύουν και για ένα «δημοκρατικό» και για ένα «ολοκληρωτικό» καθεστώς, αν και φυσικά στο τελευταίο σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό. Ένα τρανταχτό παράδειγμα είναι κάποιος που τυχαίνει να γεννηθεί σε ένα αυστηρό και συντηρητικό αραβικό κράτος, και που ασπάζεται από μικρή ηλικία το Ισλάμ[2], που τον κάνει να ενεργεί με τους σχετικούς τρόπους, φτάνοντας πολλές φορές και στο φανατισμό ή σε ακραίες πράξεις. Άλλο παράδειγμα είναι κάποιος να έχει μεγαλώσει σε χώρα με κομμουνιστικό καθεστώς, που γίνεται πάλι πλύση εγκεφάλου από μικρή ηλικία. Οπότε σε τέτοιες περιπτώσεις ο άνθρωπος είναι πολύ δύσκολο να «ξεφύγει» από το περιβάλλον του και να σκέφτεται και να πράττει σχετικά ανεξάρτητα, αφού εκτός από την κριτική από τους συνανθρώπους του, θα έχει και κυρώσεις από την πολιτεία ή το ιερατείο. Ένα παράδειγμα δικό μας, ήταν η δικτατορία (Χούντα των Συνταγματαρχών) στην Ελλάδα, το διάστημα 1967-1973 όπου είχαμε. Πολλοί βασανίστηκαν για τις ιδέες τους επειδή μόνο και μόνο ήταν αντίθετες προς το συγκεκριμένο καθεστώς που έζησαν. Για να μην πούμε και για την Ίερά Εξέταση στο Μεσαίωνα ή για συμβάντα στην αρχαία Ελλάδα όπως η δολοφονία του Σωκράτη με το κώνειο κλπ. Κάποιες άλλες περιπτώσεις που η εποχή μάς επηρεάζει ιδιαίτερα είναι, για παράδειγμα, η μαζική χρήση της τεχνολογίας (οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα ATM, τα smartphones αλλά και διάφορες άλλες συσκευές οι οποίες εφευρέθηκαν σχετικά πρόσφατα) και η εξάρτησή μας, στην κυριολεξία, από αυτήν, ακόμα και στα πιο «φτωχά» ή αποκλεισμένα στρώματα της κοινωνίας ως ένα βαθμό. Ένα άλλο σημαντικό, αν και ίσως λιγότερο τρανταχτό παράδειγμα είναι το ντύσιμο. Σίγουρα οι σύγχρονοι Έλληνες δεν μπορούν (χωρίς κάποιες συνέπειες τουλάχιστον) να ντύνονται με χλαμύδες όπως οι αρχαίοι Έλληνες, αλλά ούτε όπως ένας τυπικός Άραβας ή Ινδός από μια «παραδοσιακή» οικογένεια (αν και με τον εκσυγχρονισμό και την παγκοσμιοποίηση αυτές οι διαφορές κάπως έχουν αμβλυνθεί). Επίσης το ντύσιμο είναι και θέμα φυσικού περιβάλλοντος, και συγκεκριμένα του κλίματος μιας περιοχής. Το θέμα είναι, τι να κάνουμε; Μήπως ο «αφυπνισμένος» άνθρωπος θα πρέπει να ζει εντελώς διαφορετικά από ότι του έχει επιβάλλει η εποχή και η κοινωνία; Όχι απαραίτητα (πρακτικά είναι αδύνατον), αλλά τουλάχιστον θα πρέπει να είναι συνειδητός στις ιδέες και τις πράξεις του, χωρίς να τον επηρεάζει υπερβολικά η εποχή και η κοινωνία[3]. Σίγουρα θα υπάρχει σημαντική επιρροή από την εποχή και την κοινωνία, αλλά το θέμα είναι να μην υποβαθμίζει την προσωπικότητα του ατόμου, να μην τον κάνει «πρόβατο». Δηλαδή, για παράδειγμα, έχεις μια ιδεολογία ή θρησκεία; Δεν είναι κακό αυτό (ίσως με κάποιες εξαιρέσεις), αρκεί να είσαι συνειδητός σε αυτήν αποφεύγοντας τους φανατισμούς. Ή ακόμα, να αποφεύγεις τον υπερβολικό καταναλωτισμό που εκφράζει η εποχή και η κοινωνία στην οποία ζεις. Υπάρχουν δύο αξιόλογα βιβλία που διάβασα πρόσφατα, τα οποία είναι και σύντομα και περιεκτικά, που δείχνουν πώς να κρατήσουμε την προσωπικότητά μας, παρόλες τις πιέσεις του περιβάλλοντος, και υποστηρίζουν ότι ο πραγματικός χαρακτήρας του ανθρώπου πηγάζει από μέσα του και όχι από το περιβάλλον και τις συνθήκες (ίσως υπερβάλλουν λίγο, αλλά το κύριο μήνυμα που δίνουν ισχύει). Το ένα είναι το «As A Man Thinketh» του James Allen, και το άλλο το «Self-Reliance» του Ralph Waldo Emerson [4]. Τα συνιστώ ανεπιφύλακτα, έστω και απλά σαν «τροφή για σκέψη». Επίσης σε κάποια βιβλία του ο Nietzsche καταπιάνεται με τα θέματα αυτά, της σύγκρουσης προσωπικότητας και περιβάλλοντος. Ακόμα, διάφοροι ψυχολόγοι έχουν ασχοληθεί με αυτά και έχουν γράψει σχετικά βιβλία. Ειδικά σε τέτοια θέματα, το διάβασμα βιβλίων ανοίγει ορίζοντες, αρκεί να συνοδεύεται από συνειδητή πράξη.

[1] Επίσης, είναι και τίτλος βιβλίου του John Donne, αλλά σαν τίτλος έχει χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις στην τέχνη και την κουλτούρα (βλ. Wikipedia).

[2] Εδώ δεν εξετάζουμε κατά πόσο σωστή ή «αληθινή» είναι η συγκεκριμένη θρησκεία, αλλά τη μαζική επιρροή της. Το ίδιο και για τον κομμουνισμό ή τη δικτατορία που γράφω πιο κάτω.

[3] Βλέπε και προηγούμενο κείμενό μου στο blog, «Βρες τι είσαι και τι θέλεις», https://megalovysma.wordpress.com/2018/03/05/%CE%B2%CF%81%CE%B5%CF%82-%CF%84%CE%B9-%CE%B5%CE%AF%CF%83%CE%B1%CE%B9-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B9-%CE%B8%CE%AD%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%82/

[4] Για μεταφράσεις στα Ελληνικά και αντίστοιχες εκδόσεις, δυστυχώς δε γνωρίζω, προσωπικά διάβασα τα βιβλία αυτά στα Αγγλικά από ebooks που βρήκα στο internet.

Spiros Katsas (@Azargled)

Tagged: περιβάλλον, συμβουλές, επίδραση