Πατρίκιοι και πληβείοι

Στο περιοδικό Νέο Πλανόδιον που κυκλοφορεί (τχ. 2, καλοκαίρι 2014, σελ. 18-27) περιλαμβάνεται η ποιητική συλλογή του Δημήτρη Καρακίτσου «Πατρίκιοι και πληβείοι». Αυτή η πολύ όμορφη συλλογή αποτελείται από εφτά ποιήματα: «Κατάρες-Λυδία», «Σκορδοτυροσαλάτα», «Καπηλίς», «Κώνωψ», «Αίτνα», «Ελεγεία στον Μαικήνα», «Διδάσκαλος».

Τα ποιήματα είναι, καταρχάς, ωραία στη μορφή τους: Ο Δημήτρης Καρακίτσος (στο εξής Δ. Κ.) κατασκεύασε έναν ωραίο ελεύθερο στίχο, ο οποίος, παρά τη φαινομενική του πεζολογία, είναι γεμάτος ρυθμό και μουσικότητα. Ο Δ. Κ. ξέρει να παίζει με το στίχο. Ο ρυθμός υπηρετεί το νόημα και είναι δεμένος μαζί του. Η αφήγηση προχωρά γραμμικά αλλά με συνεχείς αναδιπλώσεις, όπως ακριβώς και ο στίχος. Οι λέξεις είναι τοποθετημένες μέσα στην προτάση με μεγάλη τέχνη. Οι στίχοι είναι μεγάλοι σε έκταση και περίτεχνα δουλεμένοι. Αμέσως εντυπωσιάζεται κανείς απ’ την ανάγνωσή τους: «Πήρανε το πατρικό μου κτήμα με εφορίες και τέτοια μπαμπέσικα τεχνάσματα. / Δεν πρόφτασα να βάλω φωτιά, μισθοφόροι ορμήσανε και με πιάσανε στον ύπνο. / Τρία σκυλιά είχα – σφαγμένα τα ρίξαν στα πόδια μου σαν αντάμικα γουρούνια.» Ο ρυθμός αλλά και η πρωτοπρόσωπη (ή δευτεροπρόσωπη σε άλλα ποιήματα) αφήγηση δημιουργούν ιδιαίτερη ένταση στον αναγνώστη. Επιπλέον, ο Δ. Κ. ξέρει να χειρίζεται περίφημα και τον διασκελισμό: «Αλλά αυτό δεν είναι λύση. Κατάρα, ρωμαϊκό κράτος, άδικο σαν χιμπαντζής που / Λερώνει τη φωλιά του […]».

Όσον αφορά τώρα το περιεχόμενο, η επιλογή των ψευδοβιργιλιανών ποιημάτων και των μιμίαμβων του Ηρώνδα για άντληση έμπνευσης δείχνουν τη μεγάλη ευρυμάθεια του Δ. Κ. αλλά και την, καλώς εννοούμενη, ποιητική του φιλοδοξία. Ανταγωνίζεται με τους αρχαίους προκατόχους του επί ίσοις όροις και το παραδέχεται ρητά. Κι ας παραθέτει με μετριοφροσύνη ως μότο το απόσπασμα απ’ τον Σουητώνιο, υπαινισσόμενος ότι οι στίχοι του είναι άτεχνοι (ή μήπως εννοεί πως άτεχνοι ήταν οι μιμητές του Βιργίλιου που ο ίδιος παραλλάσσει και παρωδεί στα ποιήματά του;).

Ο Δ. Κ. ανατρέπει στην πράξη το περιεχόμενο των ποιημάτων απ’ τα οποία εμπνέεται και στα οποία παραπέμπει ρητά ο ίδιος, το Appendix Vergiliana και τους μιμίαμβους του Ηρώνδα. Αυτό φαίνεται πολύ καθαρά στην περίπτωση του τελευταίου ποιήματός του, του «Διδάσκαλου», που διαλέγεται με το ομότιτλο ποίημα του Ηρώνδα: Στον Ηρώνδα, έχουμε έναν διάλογο ανάμεσα στη μητέρα του μαθητή, τη Μητροτίμη, το δάσκαλο Λαμπρίσκο και το μαθητή Κότταλο. Η μητέρα παραπονιέται στο δάσκαλο για την απειθαρχία και την απαιδευσία του μαθητή και του ζητά να τον τιμωρήσει παραδειγματικά. Ο δάσκαλος δέρνει το μαθητή παρουσία της μητέρας. Όταν μάλιστα ο δάσκαλος τον λυπάται και θέλει να σταματήσει, η μητέρα τον παροτρύνει να τον χτυπήσει ακόμη περισσότερο. Αντίθετα, στο ποίημα του Δ. Κ., ο δάσκαλος Ρούτουλος (το σκηνικό έχει μεταφερθεί μερικούς αιώνες αργότερα απ’ την εποχή του Ηρώνδα, για να ταιριάξει με τα ψευδοβιργιλιανά ποιήματα και με τη γενική ατμόσφαιρα των χρόνων της ρωμαϊκής παρακμής) βάζει τις φωνές στο μαθητή του Ερμόδωρο, τον βρίζει και τον καταριέται για την αμορφωσιά και τον έκλυτο βίο του. Εν τέλει όμως, παρά τις ηθικές αναστολές του και το προχωρημένο της ηλικίας του, ο δάσκαλος θα αφεθεί στον έκλυτο βίο και στις απολαύσεις που έχουν φέρει οι νέοι καιροί: «[…] κάψτε των / Ελλήνων τα έργα, ξεχάστε τα ήθη, απογουρούνωση έλα! Έλα να ριζώσουμε μαζί / Στην παλαβωμάρα. Να γίνουμε χαμένα σκυλιά σαν / Τον Ερμόδωρο. Γι’ αυτό λοιπόν μη χάνουμε χρόνο, φέρτε δούλες το ροδόνερο, / Χύστε μας στο στήθος δροσιά κι άλλα υπερήφανα μαλάματα. / Και με γυμνά μέλη χορέψτε μας ρυθμούς απ’ την Περσία.» Ο Δ. Κ. λοιπόν παρωδεί το αρχικό κείμενο, τον μιμίαμβο του Ηρώνδα, και το ανατρέπει. Αυτό που επιβάλλεται εδώ δεν είναι η αυστηρή πειθάρχηση των νέων ούτε η δια της βίας υποταγή στο ιδεώδες της παιδείας. Εδώ είναι η έκλυση των ηθών, η παράδοση στις απολαύσεις, η «απογουρούνωση», ο οργιώδης ερωτισμός της Ανατολής, που επικρατούν. Και αντί να υποταχθούν οι νέοι στην αυθεντία των γερόντων, παρασύρονται τελικά και οι σώφρονες και εγκρατείς ηλικιωμένοι στην ακολασία. Κι εδώ βέβαια μπορεί κανείς να υποψιαστεί πως ο Δ. Κ. αναφέρεται στην εποχή μας ή στην εποχή που ίσως σιγά σιγά παρέρχεται, μια εποχή έκλυσης των ηθών και επανάστασης της νεανικής απειθαρχίας.

Πολύ ενδιαφέροντα και όμορφα δοσμένα είναι και η γενική ατμόσφαιρα των ποιημάτων του Δ. Κ., η ατμόσφαιρα της ρωμαϊκής παρακμής, και τα επιμέρους θέματά του (η αδικία που υφίσταται ο πολίτης απ’ το κράτος, η καταραμένη φτώχια, η πόρνη που ψάχνει για πελάτες κ.λπ.) τα οποία εξισορροπούν ανάμεσα στη σοβαρότητα και την ελαφρότητα, ανάμεσα στην ελεγεία και την παρωδία.

Μπορεί κανείς να εντοπίσει και πολλά εξαιρετικά επιμέρους σημεία στα ποιήματα του Δ. Κ., όπως για παράδειγμα εκείνη η εκπληκτική αποστροφή της Αίτνας ότι είναι η οργή των θεών, οι οποίοι την έκαναν απαθή, «από πέτρα» για να μην έχει αισθήματα και να μπορεί έτσι να τιμωρεί με σκληρότητα τους αδίκους. «Με κάναν από πέτρα: να μην έχω αισθήματα, να μη / Νιώθω πόνο· έπαρση· λαχτάρα να πλαγιάσω με ωραίες θνητές παίρνοντας μορφή / Γλάρου, ταύρου ή ερωδιού». Ο Δ. Κ. μεταμορφώνει έτσι τους ελληνικούς και ρωμαϊκούς θεούς, που ακριβώς ήταν ανθρωπόμορφοι και ένιωθαν πόνο, έπαρση, λαχτάρα να πλαγιάσουν με ωραίες θνητές, στον σκληρό και οργίλο Θεό της Παλαιάς Διαθήκης που αποδίδει άτεγκτα δικαιοσύνη και δεν έχει ταπεινά ανθρώπινα αισθήματα.

Επίσης, εξαιρετικοί είναι και οι τελευταίοι στίχοι απ’ το ποίημα «Ελεγεία στον Μαικήνα»: «Και όταν στον Κάτω Κόσμο ανταμωθείς με τον Βιργίλιο, / Πλύνε του τα πόδια στοργικά με μπόλικα δάκρυα ταπείνωσης», όπου εκφράζεται η πίστη ότι μετά θάνατον ο πεζός και αναίσθητος για την τέχνη χρηματοδότης των ποιητών θα υποκλιθεί ταπεινά στον ποιητή και θα αναγνωρίσει πραγματικά το μεγαλείο του.

Από κάθε άποψη, ο Δ. Κ. είναι ένας σπουδαίος ποιητής και οι «Πατρίκιοι και πληβείοι» ένα ωραιότατο έργο.

Γιώργος Πινακούλας

Tagged: ποιήματα, Δημήτρης Καρακίτσος, Νέο Πλανόδιον